Hãy lên tiếng

Nghị sĩ và nhà hoạt động dân quyền nổi tiếng John Lewis là khách mời tại buổi lễ tốt nghiệp 2018 của Đại học Harvard. Ông là chứng nhân lịch sử trong một thời kì nhiều biến động của Hoa Kỳ, trưởng thành từ nhóm những người tham gia biểu tình ở Selma, Alabama nhằm đòi quyền bầu cử cho người da màu và sau này là thành viên chủ chốt của nhóm Bộ Lục trứ danh, những người lãnh đạo cuộc tuần hành vì Việc làm và Tự do ở thủ đô Washington năm 1963 góp phần vô cùng quan trọng cho sự phát triển của phong trào dân quyền ở Hoa Kỳ. Trong bài phát biểu của ông tại Harvard năm nay, ông chia sẽ nhiều giá trị quan trọng của nền dân chủ Hoa Kỳ qua câu chuyện về cuộc đời đấu tranh của mình xen lẫn bùi ngùi xúc động khi nhắc đến những người bạn thân thương như mục sư Martin Luther King (bị ám sát năm 1968) hay Bobby Kennedy. Trên hết, đây là một lời kêu gọi nhiệt thành đến giới trẻ: đừng bao giờ đánh mất niềm tin, hãy đứng lên vì lẽ phải và công lý.

Mình đã lược dịch toàn văn bài phát biểu của ông ra sau đây:

“Tôi xin cảm ơn lời giới thiệu nhiệt thành của các bạn.

Tôi phải nói với các bạn điều này, tôi thực sự phấn khích, tự hào và hạnh phúc khi có mặt ở đây ngày hôm nay. Các bạn trông thật tuyệt vời. Thời tiết hôm nay cũng thật tuyệt vời, trời quang mây tạnh. Và tôi rất hạnh phúc. Thật tuyệt ghi được gặp mỗi người trong các bạn ở đây. Các thành viên của Viện đại học Harvard, Ban Giám Sát, Hội cựu sinh viên, các trưởng khoa và khách mời đáng kính, các phân khoa và toàn thể các bạn sinh viên, những người sắp tốt nghiệp cùng quý bà Hiệu Trưởng (Drew Faust). Tôi xin cảm ơn bà rất nhiều, cảm ơn vì sự lãnh đạo của bà, cảm ơn bà vì đã dấn thân cho những vấn đề cao đẹp và cấp bách cũng như dẫn dắt ngôi trường tuyệt vời này.

Tôi muốn dành một khoảng khắc để vinh danh nhiệm kỳ của một người lãnh đạo tuyệt vời mà qua sự dũng cảm và tầm nhìn của bà, cũng như tinh thần làm việc không mệt mỏi đã dẫn dắt ngôi trường lịch sử này tới những đỉnh cao mới. Quí bà Hiệu trưởng, cảm ơn vì đã trở thành một người bạn, và quan trọng hơn cả, đã sử dụng quyền lực của văn phòng của mình nhằm đưa Harvard trở thành một viện đại học dành cho tất cả mọi người. (One Harvard)

Ở một nơi nào đó trên hành trình của mình, các bạn sẽ nhận ra rằng một bộ óc tuyệt vời thì không bị kiềm hãm bởi một hình thức hay một lối suy nghĩ cố định nào đó. Thực ra, thiên tài thực sự là người có thể nhìn thấy những kết nối và mối quan hệ vượt qua mọi rào cản và khuôn khổ, để xây dựng những hiểu biết mới cho thế giới xung quanh. Việc tạo dựng một Harvard (One Harvard) dành cho tất cả của bà cũng giống như công việc mà tôi đã cam kết dành trọn cuộc đời mình (một đất nước dành cho tất cả mọi người). Nó có thể bắt nguồn từ những trăn trở khi bà còn là một cô gái trẻ da trắng ở miền Nam nước Mỹ (Catharine Drew Gilpin), người đã dám viết một lá thư gửi tới Tổng thống Eisenhower nhằm chia sẻ những lo lắng của mình về sự phân rẽ của đất nước. Là một cô gái trẻ, bà đã phản ứng mạnh mẽ với những lời than khóc cho nhân phẩm của con người, một tiếng gọi thống thiết từ trong tâm. Bà đã dùng tầm nhìn và tài năng của mình đồng thời tận dụng nguồn lực của trường đại học này để đáp ứng theo lời kêu gọi đó, do đó tôi muốn gửi tới bà một lời cảm ơn. Cảm ơn vì những đóng góp của bà cho sự đoàn kết của nhân loại ngày hôm nay.

Tôi muốn nói điều này tới mỗi người trong các bạn, những ngườ i tốt nghiệp từ ngôi trường danh tiếng này. Các bạn phải là người lãnh đạo và dẫn dắt. Không bao giờ quá trẻ để dẫn dắt một điều gì, cũng như không bao giờ quá già để làm chuyện đó. Chúng ta cần sự lãnh đạo của các bạn lúc này hơn bao giờ hết, điều này thực sự cần thiết. Chúng ta phải cứu lấy đất nước của chúng ta. Chúng ta phải cứu lấy nó. Chúng ta phải cứu lấy nền dân chủ của chúng ta. Ngày nay, luôn có những lực lượng ở ngay tại nước Mỹ hay một nơi nào đó thế giới luôn cố gắng đưa chúng ta tới các đích khác với những gì mà tổ tiên chúng ta mong muốn. Những ông tổ và bà tổ đã đưa chúng ta đến đây, tạo dựng lên đất nước này. Cũng có thể tổ tiên của chúng ta đã đến thế giới này trong những chiếc thuyền khác với chúng ta nhưng như Randolph vĩ đại đã từng nói: “Cuối cùng thì tất cả chúng ta đều ở trên cùng một con thuyền” và do vậy chúng ta phải quan sát và chăm sóc cho những người khác.

Các bạn không bao giờ quá trẻ hay quá già để lãnh đạo hay dẫn dắt. Hãy lên tiếng và hãy lên tiếng. Hãy dấn thân cho những vấn đề cao đẹp và cấp bách. Các bạn không bao giờ có thể làm được điều đó nếu chỉ đứng phía bên lề. Đã có một thế hệ những người trẻ (hoặc không quá trẻ) đã được truyền cảm hứng để dấn thân. Họ là những sinh viên của Harvard mà tôi biết. Như tiến sĩ Cole, người quen biết tôi nhiều năm, ông đã đến Mississippi, đến phía Nam để cống hiến sức lực của mình hay người trẻ khác như Andrew Goodman, Mickey Schwerner hay James Chaney (thành viên COFO) đã hy sinh cuộc đời mình chỉ vì giúp những người khác đăng kí bầu cử. Lá phiếu bầu cử trở thành một thứ rất đáng quý, nó rất thiêng liêng và là một công cụ bất bạo động quyền lực nhất mà chúng ta có trong một xã hội dân chủ. Chúng ta phải học cách sử dụng nó vì nếu thất bại cuối cùng chúng ta sẽ đánh mất nó.

Vâng, trong suốt kì bầu cử năm nay, tôi kêu gọi các bạn, tôi nài nỉ các bạn hãy làm những gì có thể để bảo vệ và cứu lấy nước Mỹ. Hãy làm những gì mà bạn có thể để cứu lấy hành tinh này. Để cứu lấy con tàu không gian mang tên Trái Đất và giúp nó sạch hơn một chút, xanh hơn một chúng cũng như bình yên hơn một chút cho những thế hệ kế tiếp, những người chưa sinh ra đời.

Chúng ta có một nhiệm vụ và một sự ủy thác là hãy đi ra ngoài kia, đóng một vai trò nào đó, và chơi nó thật tốt (như Mục sư King đã từng nói), hãy chứng minh không ai khác có thể có thể chơi nó tốt hơn bạn. Như các bạn đã biết, tôi đã nói hết lần này đến lần khác rằng tôi lớn lên ở miền quê Alabama, trong một nông trại. Các công việc chủ yếu ở đó là hái bông vải (cotton), thu hoạch đậu hay ngô. Thỉnh thoảng tôi sẽ đi ra ngoài phụ việc và mẹ tôi nói rằng .” Con trai, con đã bị bỏ lại phía sau, con cần nhanh hơn nữa” và tôi nói rằng: “Đây quả là một công việc khó nhọc” và bà phản hồi: “Công việc khó không bao giờ giết một ai đó và do đó chắc cũng chẳng ảnh hưởng gì đến con đâu.” Mẹ khắc sâu tinh thần chăm chỉ cho tôi. Chúng ta cần phải làm việc chăm chỉ, luôn có những công việc cần phải được hoàn thành. Chúng ta cần những con người thông minh (như các bạn tốt nghiệp từ Harvard) lãnh đạo, hoặc cũng có thể là những học sinh phổ thông tham gia dự phần. Vâng, tôi phải nói điều này, nếu các bạn không thấy phiền, những người phụ nữ rồi cũng sẽ dẫn sắt chúng ta theo cách nào đó. Đó là niềm tin của tôi, đó là cảm giác của tôi khi du hành khắp nước Mỹ rằng phụ nữ và những người trẻ, những học sinh phổ thông hay tiểu học và sinh viên đại học sẽ dẫn dắt chúng ta như là một phần của phong trào bất bạo động rộng lớn. Chúng ta sẽ cùng tạo dựng một nước Mỹ tốt hơn, nhân bản hơn và để không một ai có thể chối bỏ đất nước.

Tôi muốn nói thêm một hay hai ý tới những người tốt nghiệp. Hãy hít thở thật sâu và tận hưởng những thời khắc thật đẹp này. Nhưng ngày mai, tôi hy vọng các bạn sẽ sắn tay áo lên, bởi vì thế giới đang chờ đón những con người tài năng dự phần và dẫn dắt nó tới một nơi tốt đẹp hơn. Trong thập niên 60s, hầu hết mọi người đều dấn thân vào công cuộc chuyển đổi của thời cuộc. Nhiều người đến từ trường đại học này hoặc đến từ Cambridge hay Boston, từ các bang khác nhau hay xuyên khắp nước Mỹ. Hãy suy nghĩ về việc chỉ cách đây một vài chục năm, người da đen và người da trắng không thể ngồi chung với nhau trên những chuyến xe buýt đường dài (của Greyhound hay Trailway). Lúc đó, tôi và các đồng sự đã đi một chuyến hành trình như vậy từ Washington DC du hành xuyên qua Virginia, Bắc Carolina, Nam Carolina, Georgia, Alabama, Mississipi sau đó đi đến New Orleans để thử nghiệm quyết định của Tòa Án Tối Cao Hoa Kỳ. Chúng tôi đã từng bị đánh đập, bắt bớ và hơn 400 người Mỹ đã bị cầm tù. Một người bạn tù của tôi là một người da trắng đến từ Connecticut. Chúng tôi đến một thị trấn nhỏ ở Rock Hill, Nam Carolia. Nơi chúng tôi bị đánh đập đến đến nhiều thương vong đẫm máu. Nhưng nhiều năm sau đó, cũng vào tháng Năm, 1961, Barack Obama được sinh ra, và nhiều năm sau đó nữa, một trong những người đã từng đánh chúng tôi tìm đến văn phòng của tôi ở Washington. Anh ta nhận được thông tin từ một phóng viên địa phương. Ông ta ở vào khoảng 70 tuổi và đứa con trai đi cùng ông ta khoảng tầm 40. Ông mở lời với tôi: “Thưa ngài Lewis, tôi là một trong những người từng đánh đập ngài và đồng nghiệp của ngài. Tôi cũng từng là thành viên của KLAN. Liệu ngài có tha thứ cho tôi ? Tôi muốn xin lỗi ngài. Ngài sẽ chấp nhập lời xin lỗi của tôi chứ. Xin ngài tha thứ cho tôi?” Con trai của ông ta bắt đầu khóc, ông ta cũng bắt đầu khóc. Tôi đã nói rằng tôi tha thứ cho bạn, tôi chấp nhận lời xin lỗi của bạn. Họ ôm tôi, tôi ôm họ và tôi khóc với họ. Hòa bình luôn có sức mạnh riêng của nó, ấn chứa trong đó sức mạnh của sự yêu thương và tha thứ. Đó chính là sức mạnh triết lý và kỉ cương phía sau của tinh thần bất bạo động. Chúng ta cần phải tạo ra một xã hội nơi chúng ta có thể hòa giải và giảm thiểu sức nặng của sự thù ghét.

Cách đây 50 năm một người đàn ông mà tôi ngưỡng mộ, một người đàn ông mà tôi xem như anh trai của mình, mục sư Martin Luther King, đã rời bỏ chúng ta. Khi tôi nghe thấy tin King bị ám sát, tôi đang ở Indianapolias, Indiana để vận động cho nghị sĩ Bobby Kennedy. Tôi đã khóc. Sau khi ngưng khóc tôi đã tự nói với bản thân: “Dù sao chúng ta vẫn còn Bobby.” . Hai tháng sau đó Bobby thân yêu cũng ra đi, tôi cũng đã khóc nhiều hơn thế nữa. Ngày nay chúng ta cần lau khô nước mắt, không gục gã và không chìm đắm trong biển tuyệt vọng. Chúng ta cần phải hy vọng và giữ vững niềm tin và chuyển con tàu đi đúng hướng của nó. Chúng ta có thể làm điều đó, và chúng ta phải làm điều đó.

Tại Harvard, các bạn nhận được một nền giáo dục tốt nhất. Các bạn phải là người dẫn dắt. Các bạn phải đi ra ngoài kia và như Tiến sĩ King đã từng nói, hãy là ánh sáng dẫn đường, đừng là đèn le lói phía sau xe. Đây là thời đại của các bạn, đây là tiếng gọi nội tâm của các bạn. Vào thập niên 60, tôi đã bị bắt giữ một vài lần, ít thôi khoảng 40 lần. Và khi tôi vào đến Quốc Hội, thì vào khoảng 5 lần. Tôi có lẽ sẽ sớm bị bắt trở lại. Triết lý và nguyên tắc của tôi rất đơn giản, khi các bạn thấy một điều gì đó không đúng, không công bằng, không xứng đáng. Hãy đứng dậy , nói một cái gì đó, hãy lên tiếng và lan tỏa thông điệp.

Khi tôi còn là đứa trẻ lớn lên ở vùng nông thôn ALabama, cách 50 dặm từ Montgomery, tôi có một người gì tên Sineva và gì tôi sống ở một ngôi nhà một tầng giản dị (shotgun house). Tại Harvard này bạn chắc chưa từng nhìn thấy một ngôi nhà kiểu như vậy, bạn cũng không biết nó có nghĩa là gì nữa. Nó chỉ có một lối vào và một lối ra. Vậy thì nhà “shotgun” có nghĩa là gì ? Một căn nhà cũ nát, một khu vườn đầy bụi. Thỉnh thoảng, gì Sineva của tôi sẽ đi ra ngoài vào cuối tuần, Thứ sáu hay Thứ bảy và mang về một cây chổi chải làm từ nhánh gỗ dogwood (sơn thù du) để quét sạch khoảng sân của mình. Vào một buổi chiều ngày thứ bảy, một vài người anh chị của tôi cùng các chị em họ, khoảng 15 đứa trẻ đến chơi trong khu vườn bụi bặm đó. Và một cơn bão không thể tin được xảy đến, gió bắt đầu thổi mạnh, sấm bắt đầu vang rần và chớp bắt đầu giựt mạnh trên nền trời. Dì vội kêu chúng tôi vào nhà. Và chúng tôi nhanh chóng đi vào. Gió tiếp tục thôỉ, sấm vẫn kêu, chớp vẫn giật và mưa tiếp tục tấn công vào mái ngói rệu rã của căn nhà “shotgun”. Chúng tôi đã khóc và khóc rất nhiều. Và rồi một góc của căn nhà dường như bị đánh bật lên, gì tôi bước vội về phía đó để giữ căn nhà xuống bằng tất cả sức lực của mình. Trong lúc đó một góc khác lại bắt đầu bị bật lên, gì kêu tất cả chúng tôi đi về phía đó để bảo vệ căn nhà, tất cả đều là những đứa trẻ phải học cách thích nghi với gió bão. Nhưng tuyệt nhiên chúng tôi không bao giờ, không bao giờ rời bỏ ngôi nhà của mình. Tôi muốn nói điều này với mỗi người trong các bạn, mỗi người trong các bạn, những cơn gió có thể thổi mạnh, sấm có thể vang rền, chớp có thể không ngừng giật và mưa có thể làm sập một căn nhà cũ, hãy tưởng tượng đó là căn nhà Harvard, hãy tưởng tượng đó là ngôi nhà Cambridge, hãy tưởng tượng đó là căn nhà Gloucester, hãy tưởng tượng đó là ngôi nhà của Washington, hay của Alabama hay của Georgia, nhưng tất cả chúng ta đều sống trong cùng một căn nhà. Và việc quan trọng của tất cả chúng ta là phải góp một chúc sức lực để căn nhà trở nên vững chãi hơn. Vì vậy tôi chia sẻ điều này: Hãy bước đi trong gió mạnh và để tinh thần mặc khải của lịch sử trở thành người dẫn đường cho bạn. Xin cảm ơn các bạn rất nhiều.”