Những gã khổng lồ công nghệ Đông Nam Á
The Economist lược lại bức tranh công nghệ tổng quan của khu vực Đông Nam Á nhân dịp Grab tuyên bố hợp nhất với SPAC (Altimeter Growth) do quỹ Altimeter thành lập để thúc đẩy quá trình niêm yết trên sàn Nasdaq, sẵn sàng đón dòng vốn quốc tế chảy vào trong những năm tới, như lời nhà sáng lập Anthony Tan: “Từ các quỹ tài sản quốc gia đến quỹ tương hỗ, các nhà đầu tư đẳng cấp thế giới đang đầu tư vào chúng tôi. Thế giới cuối cùng đã nhận ra tiềm năng và sự thú vị của khu vực Đông Nam Á”. Sau cuộc đàm phán sáp nhập thất bại giữa gã khổng lồ Grab và Gojek (hai công ty có các nhà sáng lập là bạn học ở Harvard) sụp đổ vào cuối 2020. Gojek đã chuyển hướng M&A đến Tokopedia, một nền tảng thương mại trực tuyến có số má ở Indonesia. Rất thú vị:
Khi Uber đến khu vực Đông Nam Á, gã khổng lồ gọi xe đến từ thung lũng Silicon thu hút khách gọi xe bằng những que kem miễn phí, một chiến thuật đã được sử dụng ở thị trường phương Tây. Grab, đối thủ địa phương có trụ sở ở Singapore của Uber, thay vì vậy lại chọn trái sầu riêng, một loại quả nhiệt đới có mùi khó chịu với nhiều người phương Tây nhưng được người dân các nước Indonesia, Malaysia và Thái Lan đặc biệt yêu thích. GrabDurian, tên gọi của sáng kiến này, đã vận chuyển nhiều loại trái cây (cũng như món tráng miệng làm từ nguyên liệu này). Sau nhiều năm cạnh tranh khốc liệt, Grab đã thâu tóm bộ phận Đông Nam Á của Uber vào năm 2018. Câu chuyện này đã minh chứng cho bài học làm ăn đắt giá ở những khu vực có bản sắc riêng, ngôi nhà của gần 700 triệu người. Dịch vụ số như gọi xe (ride-hailing) và vận chuyển đồ ăn (food delivery) có thể phát triển thần tốc – miễn là họ phải thích nghi nhịp nhàng với các điều kiện địa phương.
Khu vực này hiện tại đang được các nhà đầu tư thèm khát. Trong những năm vừa qua, bối cảnh khởi nghiệp internet ở Đông Nam Á đang nóng hơn ớt cay Thái (chilli peppers). Vốn hóa thị trường của SEA, một công ty Singapore (Singaporean group) khác được niêm yết ở New York vào năm 2017 (cái tên thường được xem là viết tắt của khu vực Đông Nam Á), đã tăng gấp năm lần trong năm vừa qua, đạt gần đến 125 tỷ $. Vào ngày 13/04, Grab tuyên bố sẽ niêm yết công chúng tại sàn Nasdaq ở New York bằng cách hợp nhất với SPAC (công ty mua lại có mục đích đặc biệt – special-purpose acquisition companies) do công ty quản lý đầu tư của Mỹ Altimeter thành lập (điều này giúp Grab có một lối tắt để được niêm yết trên sàn Nasdaq). Thỏa thuận này đã đưa giá trị công ty lên đến 40 tỷ $. Gojek, một công ty gọi xe khác của Indonesia có giá trị hơn 10 tỷ $, cũng có thể hợp nhất với nền tảng thương mại điện tử có tên gọi Tokopedia, trước khi xem xét việc niêm yết thông qua SPAC ở New York. Tổng giá trị của nửa tá các công ty internet con cưng lớn nhất trong khu vực này đã đạt đến gần 200 tỷ $.
Wall Street, mặt khác, cuối cùng cũng nhận ra tiềm năng to lớn của khu vực Đông Nam Á. Khu vực này đông đúc hơn Liên Minh Châu Âu hay Bắc Mỹ. Các nền kinh tế này đang tăng trưởng rất nhanh. Quốc gia giàu có, nói tiếng Anh sỏi, Singapore thực chất là một trung tâm tài chính toàn cầu, nơi tụ hội nhóm đại gia ngân hàng, luật sư, tư vấn, các chuyên gia tiếp thị, sáng tạo mà các công ty hiện đại cần. Những gã khổng lồ công nghệ Trung Quốc và Mỹ thực ra đã có kinh nghiệm đầy tơi tả tại đây, cụ thể địa lý phân tán ra các đảo nhỏ, đường xá lởm chởm cùng số đông người chưa được tiếp cận ngân hàng. Bên cạnh sự giành giật thị trường thất bại của Uber, Alibaba của Trung Quốc cũng chật vật với Lazada, một nền tảng thương mại điện tử mà họ mua lại vào năm 2016. Trong khi đó, các công ty internet địa phương lại không ngừng tăng trưởng. Khi dần lớn lên, họ phải đối mặt với thách thức khác: đối đầu trực diện với nhau.
Các công ty công nghệ Đông Nam Á bắt đầu từ những ngách nhỏ riêng biệt. Sea khởi đầu từ làm game. Khi Grab ra mắt vào năm 2012, công ty này cung cấp dịch vụ gọi xe Taxi ở Malaysia. GoJek đưa điện thoại thông minh cho các tài xế xe máy ở Jakarta (moped drivers) (được biết đến là các ojek), những người có thể len lỏi trong dòng kẹt xe cứng nhắc ở thủ đô Indonesia để đưa trái cây như xoài, thợ sửa móng tay (manicurist) hoặc bất kỳ sản phẩm hoặc dịch vụ gì cung cấp bởi các nhà buôn trên nền tảng tới tay khách hàng. Traveloka tập trung vào mảng đặt vé máy bay; Tokopedia là một nền tảng mua bán số (digital marketplace).
Từ đó nhóm công ty này mở rộng, phát triển theo hướng trở thành các “siêu ứng dụng” như các nền tảng tương tự đang được vận hành bởi Alibaba và Tencent, các công ty công nghệ internet lớn nhất Trung Quốc. Grab đang hiện diện ở 8 quốc gia và thêm vào các tính năng vận chuyển đồ ăn, thanh toán di động, bảo hiểm, đầu tư và tư vấn sức khỏe. Trong năm ngoái, công ty này tiếp tục ra mắt dịch vụ khác như phát hiện gian lận (fraud detection), bản đồ số và quảng cáo. Bước đi tiếp theo trong 2021 của Grab là sẽ thiết lập một ngân hàng số ở Singapore. Tan Hooi Ling, đồng sáng lập Grab, chia sẻ: ” lúc này Grab giống như Uber, DoorDash (một ứng dụng vận chuyển đồ ăn ở Mỹ) và Ant (nhánh công nghệ tài chính của Alibaba) nhập vào làm một”. Gojek, hiện tại cũng cung cấp các gói dịch vụ tương tự, họ đã mua lại lượng lớn cổ phần ở một ngân hàng Indonesia trong năm ngoái. Đồng CEO của Gojek, Kevin Aluwi, cũng quan sát thấy nhiều nét tương tự giữa nền tảng của mình và các siêu ứng dụng Trung Quốc. “Chúng tôi là tập hợp một chút từ các công ty trên theo cách nào đó.”
Khi Grab, Gojek và các công ty khác tiếp tục phát triển lên, họ cũng phải đối diện với những vấn đề làm nhụt chí các gã khổng lồ nước ngoài. Trước khi đường xá, mạng lưới kết nối vận chuyển, phương tiện giao tiếp được cải thiện, sẽ khó cho các công ty công nghệ chạm đến người dùng ở một số khu vực bởi chi phí đắt đỏ trước khi gặt hái được lợi nhuận. Nirgunan Tiruchelvam đến từ Tellimer, một nhà môi giới chuyên về thị trường mới nổi, nhấn mạnh cơn ác mộng “giao vận” nhằm đưa hàng hóa đặt trực tuyến đến hơn 6000 hòn đảo ở Indonesa rất khủng khiếp khi so với thương mại điện tử ở đại lục (Trung Quốc), vốn đã có hạ tầng đẳng cấp quốc tế, thậm chí vượt phương Tây. Thêm nữa, đại đa số dân chúng còn phải vật lộn ở ngưỡng nghèo trong nhiều năm tới, với khoản tiền chật vật khó có thể chi nhiều cho mua sắm trực tuyến hay các sản phẩm đầu tư.
Thậm chí khi các nhà vô địch Đông Nam Á này vượt qua các trở ngại trên thì cuối cùng họ cũng đối đầu khốc liệt với nhau. Khi các dịch vụ ngày càng mở rộng, việc chồng lấp lên nhau là điều không thể tránh khỏi. Grab và Gojek đã cạnh tranh dành khách hàng ở một số địa hạt từ gọi xe đến tài chính. Ở Indonesia, hiện tại là thị trường lớn nhất ở Đông Nam Á, họ đã đốt rất nhiều tiền giành dựt khách hàng trong những thị trường mà chi phí chuyển đổi thấp (switching costs) (chi phí chuyển đổi là chi phí mà người tiêu dùng phải chịu khi thay đổi thương hiệu, nhà cung cấp hoặc sản phẩm). Vẫn chưa có ai thu lời. Chi phí vận hành gộp của Grab đã giảm bớt trong 2020 nhưng vẫn chạm đến con số 800 triệu $.
Chìm hay Bơi?
Tốc độ tăng trưởng cao của nhóm này trong những năm qua thể hiện sự bao dung và kiên nhẫn của các nhà đầu tư: doanh thu của Sea đã tăng 101% trong năm ngoái, nhờ mảng kinh doanh game (dựa trên cách tính lợi nhuận ưu tiên – preferred measure of profit). Grab nhấn mạnh với các nhà đầu tư nó sẽ đạt ngưỡng hòa vốn vào năm 2023. Aluwi cho rằng Gojek cũng khẳng định đã nhìn rõ con đường thành công của một số công ty. “Tôi không cho rằng sẽ có một người chiến thắng duy nhất độc chiếm toàn bộ thị trường.”
Để đánh giá giá trị to lớn của các kì lân này, hãy quan sát cách nhóm đầu tư ngoại quốc đang chống lưng cho họ. Kể từ năm 2015, các nhà đầu tư mạo hiểm, nhóm công ty công nghệ (bao gồm Alibaba và Tencent, cũng như Google và Softbank) cũng các cựu binh Wall Street (như KKR, gã khổng lồ đầu tư tư nhân) đã rót tổng cộng 26 tỷ $ vào khu vực này (Theo Dealogic). SPAC của Grab được chống lưng bởi nhiều thế lực khác, trong đó có BlackRock, hãng quản lý tài sản lớn nhất thế giới (cùng với Fidelity và T. Rowe Price Group). Một số khoản đầu tư có thể để lại dư vị đắng trên môi nhưng nhìn lại tiềm năng to lớn của khu vực năng động này, rất có thể cuối cùng họ lại gặt hái được thành công ngọt ngào như múi sầu riêng chín. Hãy cùng quan sát.
